فن شناسی و آسیب شناسی تزئینات کاشی کاری منار شیخ دانیال خنج

این پایان نامه با هدف معرفی منار شیخ دانیال خنج و بررسی و شناخت تزئینات و نقشهای به کار رفته در آن و همچنین آسیب شناسی و فن شناسی تزئینات کاشی کاری آن تهیه و تنظیم شده است. منار مورد بررسی به نام منار شیخ دانیال در شهر خنج مرکز شهرستانی به همین نام در جنوب استان فارس قرار گرفته است. این بنا که مربوط به دوره ایلخانان می باشد با ارتفاع حدود هفده و نیم متر بر روی یک پایه سنگی با پلان مربع قرار گرفته است. مصالح استفاده شده در پایه منار به طور کامل از سنگ بوده که در قسمت ساقه استوانه ای، جنس این مصالح به صورت آجرهای ساده و نره تغییر پیدا می کند. تزئینات به کار رفته در بنا شامل تزئینات سنگی در قسمت پایه و کاشی کاری ساقه منار می شود. در تزئینات سنگی از نقوش گیاهی به صورت گلبرگهای اسلیمی و ختایی استفاده شده و همچنین کتیبه زیبای ثلث که در بالای آن نقش بسته است. در ساقه منار از آجرهای لعابدار آبی، فیروزه ای و سفید در زمینه آجری برای تزئین استفاده شده است. با مشاهده آجرها از نظر فن شناسی به نظر می رسد به روش قالبی ساخته شده و از پخت مناسبی برخوردار باشند. همچنین لعابهای استفاده شده بر روی آجرها از جمله لعابهای معمول دوره ایلخانی بوده که گمان می رود لعاب لاجوردی از نوع آبی کبالت، لعاب آبی فیروزه ای از نوع معروف به لعاب ایرانی و لعاب سفید یک نوع لعاب اپک شده باشد. تشکیل حباب در ضخامت لایه لعاب مشاهده می گردد که می تواند به علت خروج گاز از لعاب و بدنه باشد. همچنین شره کردن، ترک و پریدگی لعاب نیز دیده می شود. در این مطالعه آسیب شناسی و فن شناسی تزئینات کاشیکاری با استفاده از تکنیکهای دستگاهی نظیر میکروسکوپ نوری و الکترونی، پراش اشعه ایکس و ... همچنین مطالعات میدانی و کتابخانه ای به همراه مطالعات تطبیقی صورت گرفته است. با خواندن کتیبه ثلث که با مدح و ثنای شیخ دانیال و پادشاه هرمز همراه است تاریخ دقیق ساخت منار یعنی 749هـ. بدست می آید. از نظر فن شناسی بررسی ها نشان می دهد نقوش به کار رفته در کاشیکاریهای ساقه منار به روش معقلی اجرا شده است. همچنین گل آجر بدنه قبل از پخت کاملاً ورز داده و فشرده شده است. لعابهای سفید و لاجوردی کاشیها جزء لعابهای سربی و لعاب فیروزه ای از جمله لعابهای قلیایی میباشد. عامل رنگ ساز در لعاب سفید اکسید قلع در محیط سربی (از اکسید قلع در لعاب سفید به عنوان عامل اپک کننده استفاده شده است)، در لعاب لاجوردی، کبالت و در لعاب فیروزه ای، اکسید مس در محیط قلیایی بدون سرب می باشد. بدنه های آجری زیاد در معرض آسیب قرار نگرفته و از کیفیت خوبی برخوردار هستند و تنها به علت ترک های سازه ای در بدنه منار برخی آجرها شکسته شده است. عامل تولید گاز در لعابها که باعث تشکیل حباب شده است، تری اکسید گوگرد و اکسید کبالت گزارش می شود. گرانروی، کشش سطحی، مواد تشکیل دهنده و ضخامت لایه لعاب نقش بسیار مهمی در به وجود آمدن آسیب ها داشته اند.